De Achelse kluis
Deze omgeving verdient een eigen katern omdat het 'grenstechnisch' bijzonder is.
Al sinds 1656 bevond zich hier een grenskerk. In 1686 werd een plaats voor kluizenaars gesticht: De 'Achelse kluis' was en feit.
De neogothische abdijkerk uit 1885 werd na WO II uitgebreid.en er werd bijgebouwd.
Wat men echter vergat, was dat er niet op en over de grens gebouwd mocht worden, toch werd dit gedaan.
Toch besloot de grenscommissie en besloten beide gemeenten, de bouw te handhaven. De grens werd in de nieuwbouw aangegeven door een aantal koperen muurbouten, t.w:
177a muurbout A t/m C
177b muurbout A en B.
Het verhaal omtent de A-typische grenssteen 177b moet ik nog nagaan.
Vanaf steen 177a (langs de Abijdijweg) steekt de grens schuin naar de abdij.
Op het wegdek is het verloop van de grens aangegeven.
Volg de (witte) grenslijn en in de muur vind je 177a_muurbout A. Deze muurbout is publiekelijk toegankelijk. De overige muurbouten zijn dit niet.
In 2023 is de abdij verkocht en in particuliere handen. Eigenaar is dhr. Jan Tormans van de Tormansgroep.
Door de verkoop vervalt ook de biernaam 'Trappist', die verbonden is aan het bierbrouwen door monniken.
De grens snijdt ook de begraafplaats, er ligt een gedeelte van de begraafplaats in Nederland, een gedeelte in België.
Wanneer monniken in het klooster in België overleden zijn en begraven zijn op het gedeelte van de begraafplaats in Nederland, is er formeel sprake geweest van een grensoverschrijding
De Achelse kluis
De verdere inventarisatie.
Met Eef en Geert inventariseer ik op een vroege morgen de grensmarkeringen aan 'de Kluis'.
We hebben geluk, de omgeving is verlaten en stil.
Vooraf is om toestemming gevraagd.
Vandaag lukt het ons om zowel alle muurbouten, de a-typische granieten tussensteen 177b en grenspaal 178 te bezoeken en te fotograferen.
Zie de foto's voor het verslag.
↓
Plateaux Hageven
De tocht krijgt hier een kleine opmerkelijkheid. Logischerwijs is nu eerst grenssteen 182- Graaf van Loon en grenspaal 183 aan de beurt.
Beiden staan aan de overzijde van de 'Dommel', die te breed is over te steken. Het pad naar beiden is privé en paal 183 staat op het erf, bijna voor de voordeur van de woning.
De eigenaar werkt graag mee, maar het liefst op afspraak. Een goede reden eerst met hem een afspraak te maken.
Vooralsnog vervolgen we onze weg binnen het 'plateaux Hageven' en gaan van paal 182 via 184, (184-) Tombe Prince du Liège en 185 naar 185a.
Daarvandaan zullen we dan eerst naar (182-) Graaf van Loon en paal 183 gaan.
(184-)Tombe Prince du Liège
Het is best opmerkelijk dat 2 stenen zo dicht bij elkaar, beide een eigen naam hebben gekregen. In dit geval zelfs een adelijke naam als Tombe prince de Liège.
De steen staat genoemd in een schrijven over een zgn. heidetwist, als grensbakening. De steen lag er toen echter al.
"Dat dien steen staand over den Heyerdyck reght tegenover de steenebrugge omtrent de Borkelse brugge gelegen is den derden paalsteen van Brugvoort, schrijdende de gemeyntes Borckel en Neerpelt, dat den selven steen en genoemt wordt, ende anders niet heeft horen noemen als den blauwen steen, ende dat hij den opgeworpen gracht tussen de meyerije ende het land van Luyck, bij den selven paalsteen opgeworpen, anders niet heeft genoemd oft horen noemen als den Lommelsengraght."
Van de website geocaching.
Hieronder is een interessant stuk te lezen, beschikbaar gesteld door Frans Meeus uit Putte:
GRENSSTENEN VERTELLEN GESCHIEDENIS
Neerpelt: Tussen "Graaf" en "Tombe"
Er zijn weinig grensstenen die "geboekt" staan met een naam, zeg maar een "familienaam" of "eigen naam". Een ervan is bij voorbeeld de "Singelpaal" of de "Paal van Baal" in het Belgisch-Nederlandse dubbeldorp Baarle-Hertog-Nassau. Maar ook in Neerpelt vindt men twee dergelijke grensstenen. Zij zijn allebei getooid met een adellijke naam: de "Graaf van Loon" was tot voor kort een bekende naam maar weinigen wisten de precieze standplaats, een tweede steen staat iets verder zuidwaarts en wordt "Tombe du Prince de Liége" genoemd. Deze werd pas begin dit jaar 2004 herontdekt en opgegraven. Maar beide hebben een geschiedenis van enkele honderden jaren achter de rug en dat maakt ze tot werkelijk historische monumenten.
GRAAFSCHAP LOON
De geschiedenis is voor beide stenen dezelfde. Na het uiteenvallen van het Karolingische rijk in de 9de eeuw, bleven talrijke kleine heerlijkheden over. Vele graven voelden zich geroepen om meerdere van die grondgebiedjes te bundelen in één groter geheel en dat lukte in 1015 met wat spoedig het graafschap Loon werd tussen het hertogdom Brabant en het prinsbisdom Luik.
Door aankopen en door het voeren van een bewuste huwelijkspolitiek wisten de graven hun macht aanzienlijk te versterken en Loon groeide tot een zekere onafhankelijkheid. Gedurende ruim drie eeuwen bleef Loon wel vazal van de bisschop van Luik, maar erkende het Heilige Roomse Rijk, het latere Duitsland, als soeverein of opperleenheer.
Via het hertogdom Brabant kwam Loon in 1366 bij het prinsbisdom Luik terecht om vanaf 1795, samen met de bestaande heerlijkheden in onze gewesten, in Franse handen te vallen als een van de departementen. Wanneer Frankrijk haar Waterloo kende, kwamen deze departementen vanaf 1815 in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, Loon werd de provincie Limburg en met die betwistbare provincienaam werd het in 1831 in het Koninkrijk België opgenomen.
Grenzen markeren
De grillige vorm van het graafschap Loon met zijn vele gebieden buiten het graafschap, noodzaakte de graven de grenzen van hun gebied te markeren. Dat gebeurde blijkbaar in verschillende perioden. Zo zou volgens sommige bronnen (Bert Lehaen, J. Pricken) de "Graaf van Loon" geplaatst zijn voor 1331 wanneer de grenzen van het graafschap Loon definitief werden vastgelegd.
Andere bronnen noemen het jaartal 1548 wanneer de grenzen tussen Brabant (Lommel, Bergeyck, Borkel) en Pelt werden gemarkeerd. Dit als gevolg van een jarenlange betwisting over het gebruik van de Krekelheide, een stuk gemene heide van 2 ha tussen Neerpelt (de prins-bisschop van Luik) en de heer van Grevenbroek (Hamont, Achel en St. Huibrechts-Lille). De prins-bisschop van Luik liet paalstenen plaatsen die Robert van Arckel, heer van Grevenbroek, als reactie weer liet verwijderen maar de ene reactie lokte de andere uit. De burcht van Grevenbroek werd opnieuw, en deze keer definitief, bezet en bij dekreet van 24 mei 1401 bij het graafschap Loon ingelijfd.
In 1548 werd de grens definitief vastgelegd: er werden zes grenstekens geplaatst zoals blijkt uit een kopie d.d. 1611, van deze "palinge tusschen den landen van Brabant ende Loon".
DE GRAAF VAN LOON
"De Graaf van Loon", schrijft voormalig directeur-generaal van douane en accijnzen J. Pricken, "is de volkse naam die gegeven werd aan een zwerfsteen die op de Belgisch-Nederlandse grens ligt. Deze steen zou reeds in een akte van 1331 vernoemd zijn als grensaanduiding tussen het hertogdom Brabant en het Graafschap Loon."
Velen wisten van het bestaan van deze historische grenssteen af, maar weinigen wisten blijkbaar de precieze plaats ervan. En het meest eigenaardige ervan was dat men zelfs bij de Toeristische Dienst van Neerpelt geen precieze informatie kon geven. Het was pas met de medewerking van Hageven-Conservator Hubert Lehaen, die ons enkele jaren geleden tot vlakbij de bekende, maar inderdaad erg moeilijk te vinden historische steen bracht, dat we de visu de befaamde "Graaf ..." konden aanschouwen.
Deze steen staat op de Belgisch-Nederlandse grens tussen de nrs. 182 en 183, in een zeer groen begroeid gebied, vlakbij een kronkel van de oude loop van de Dommel, maar vanaf de rivier is hij niet of zeer moeilijk te zien. De plek is alleen maar te bereiken vanaf het Nederlandse -Achterste Brug". Maar de weg ernaartoe is niet toegankelijk voor onbevoegden. En de boswachter van het domein , is daar terecht zeer streng op. "Tenslotte is die steen een historisch monument die op zijn authentieke plaats moet blijven staan."
TOMBE DU PRINCE DE LIEGE
Voor de al even historische "Tombe du Prince de Liége" was het Ben Harmsen (van de Heemkring "De Schans" te Neerpelt) die ons tot vlakbij de steen bracht. Deze grenssteen staat meer zuidwaarts, tussen de grensstenen nr 184 en 185, vlakbij de hoek van een draadafspanning die het grensverloop daar markeert. Ook deze steen was voor de echte belangstellenden zoals heemkundigen en andere historici niet onbekend, maar even zo goed onvindbaar. Intense opzoekingen en vergelijkingen van oude kaarten met de huidige toestand op het terrein, leidden Ben Harmsen echter tot het precieze aanduiden van de plaats waar hij moest staan.
"Voor mij wees alles er op dat de vermeldde Tombe - die daarom echter nog geen graf is - hier moest te vinden zijn", zegde Ben. Samen met Dokter Willy Pardon, eveneens lid van de Heemkring 'De Schans' en tevens voorzitter van het Natuureducatief centrum 'de Wulp' in het Hageven Plateau, kon de steen begin dit jaar 2004, na enig vermoeiend graafwerk, voldoende vrij worden gespit om hem met grote zekerheid te kunnen identificeren.
Jan Hellinx
Meer info over het grensgebied rond Plateaux Hageven
(182-) Graaf van Loon
Al in een akte van 1331 wordt melding gemaakt van deze grenssteen, die de grensaanduiding was tussen het Graafschap Loon (nu België) en het Hertogdom Brabant.
De palen 182 en 183 zijn in 1843 hier voor en na geplaatst, waarvan 182 en daarna 184 ev. aan de rechteroever van de Dommel staan.
'Graaf van Loon' staat in een greppel in een betonnen plaat of voetstuk, waarmee de steen goed beschermd is. De steen wordt omgeven door varens die vanaf medio april zo hoog staan dat de steen onvindbaar lijkt.
Het is bekend dat de steen ooit vervangen is.
Grenspaal 183
Deze grenspaal staat pal voor de woning op het erf. De weg van 500 mtr. naar de woning is privé en is de enige toegang tot zowel de 'Graaf van Loon' en paal 183.
Dhr. Bram, de bewoner verleent graag zijn medewerking, de paal te bezien, of zoals ik het zeg, te bewandelen, maar doet dit het liefst op afspraak. Liever niet onaangekondigd.
Ik wil nog eens in de procesen-verbaal proberen na te lezen, hoe de keuze hier een paal te plaatsen tot stand is gekomen. Het Graafschap en Hertogdom hebben er vast iets mee te maken.
Vanaf paal 183 vervolgen we onze weg naar paal 186, die aan de grensovergang 'De Barrier" langs de provinciale weg N69/N76 staat.
Grenssteen 190a
Deze steen stond als onvindbaar te boek.
Foto's op de site van Aafko toonden echter dat Frans en hij de steen ooit hebben opgegraven en blootgelegd.Dit overigens al in 2010!
Ik meen verder nog foto's van Marc te hebben gezien die de steen ook blootlegde.
Ook Eef en Geert leggen de steen in maart 2023 bloot.
Het begon wellicht met foto's van Peter Dirven, die de steen in haar volle glorie fotografeerde in juni 2004.
Enfin, de steen ligt nu (wss) ondersteboven in het nieuwe wandelpad.
©Peter Dirven©
Het hoogste punt van Noord-Brabant
In het Venakkerbos (Kempen) achter Luyksgestel, vinden we het hoogste natuurlijk punt van Noord-Brabant. Het punt is 44 mtr. hoog en ligt op zo'n 100 mtr. van grenspaal 191.
In 1819 werd Luycksgestel weer geruild met Lommel en na de afscheiding van België (1830) werd Luyksgestel aan Nederland en Lommel aan België toebedeeld.
De naam wordt ontleend aan:
Luyks: van het prinsbisdom Luik
Gestel: Hoog en droog gebied
Het bord vermeldt o.a. de in 1807 tot stand gekomen ruil van Luyksgestel (Prinsbisdom Luik en Lommel (Republiek der Nederlanden). Sinds 1785 (Verdrag van Fontainebleau) was Lommel een exclave en Luyksgestel een enclave, binnen de meierij van Den Bosch.
De grenspaal tegenover grenspaal 197
intrigreert me. Op de website van Aafko staat deze er al in 2008 en Eef deed de magneetproef, waaruit blijkt dat ze van staal of ook van gietijzer is.
In januari 2023 benader ik de eigenaar van herberg 'In het wilde zwijn', die als volgt antwoordt:
'Hoi Piet,
De paal staat er al even. In ieder geval al in de 2e Wereldoorlog.
Er zit een kogelgat in de paal door de gevechten die er hebben plaats gevonden.
ieder jaar nestelt er een koolmees in die via het kogelgat de holle paal binnen vliegt.
De paal is eigendom, we wilden er iets leuks mee doen en we hebben hem laten beschilderen.
Mocht ik meer te weten komen dan laat ik het weten.
Mvg. Kees'
© Op alle foto's rust het auteursrecht.
Vraag s.v.p. vooraf om toestemming als je foto's gebruiken wilt.©
