Baarle, de (counter)enclaves
Baarle, het dorp strekt zich uit over 2 gemeenten: Baarle Nassau en Baarle Hertog. Niet gesitueerd aan 'de grens' zoals velen denken, met de Belgische gemeente aan een zijde en de Nederlandsche gemeente aan de andere zijde, nee het dorp ligt zo'n 3,5 km. van de in 1843 (Verdrag van Maastricht) vastgestelde grens. Het herbergt echter 30 stuks enclaves, zeker ook exclaves.
Baarle Nassau
Het bestaat uit 8 enclaves, waarvan
7 counterenclaves in de grootste Belgische enclave H1.
Enclave N8 is de enige Nassau enclave dat buiten de hoofdgrens ligt, of te wel, volledig in België.
Baarle Hertog
bestaat uit 22 enclaves,
allen geheel omgeven door Nederland.
Een enclave is een gebied van een land dat volledig omsloten is door een ander land. Voor het land dat omsluit is het een enclave, voor het land dat omsloten is, is het een exclave.
Binnen de 30 enclaven van Baarle zijn er dan nog eens 7 zgn. counterneclaves. In de enclave ligt dan weer een geheel door de enclave omsloten gebied dat het omsluitend land toebehoort.
Historie
Een eerste vermelding over Baarle dateert uit 992, een vermelding over een grensconflict stamt uit 1198, het jaartal dat we op de grenspaal bij de St. Remigiuskerk (hoek Kerkplein/Singel).
Hertog Hendrik I van Brabant wilde een bufferzone vanwege de expansiedrift van Graaf Dirk VII van Holland. Hij sloot een bondje met Godfried II van Schoten, Heer van Breda.
Zo verkreeg hij in 1198 land met enclaves, zoals deze nu eigenlijk nog steeds bestaan. Grenscorrecties hebben na 1198 niet plaatsgevonden. Niet in 1648 toen de grens werd vastgesteld tussen de Spaanse en de Staatse gebieden, niet in 1843 bij de vaststelling van de grens tussen België en Nederland, niet op 7 oktober 1974 en ook niet op 31 oktober 1975 bij de vaststelling van de grenzen/enclaves van Baarle.
Grenspaal 214 - 215
Officieel geen grenspaal zoals vastgesteld in 1843. Wordt een toeristische grenspaal genoemd. Voor de inwoners van Baarle heeft de paal echter een grote historische betekenis, wat duidelijk blijkt uit het jaartal 1198. Toch wordt pas sinds 1667 voor het eerst de grens incl. alle 30 enclaves opgetekend.
Overzicht
∆ Verdrag van Maastricht 1843
----------
∆ Gemeentehuis Baarle hertog (Be)
∆ Cultureelcentrum Baarle + bibliotheek
De enclaves H(ertog) Be
H1 H2 H3 H4 H5 H6 H7 H8
H9 H10 H11 H12 H13 H14 H15
H1 en H2 grenzen op 1 punt aan elkaar. Op dat punt komen ook 2 stukken Nederland samen. Het is een zgn. Quadripoint, een punt waar 4 territories elkaar raken. Een 4 landen quadripoint is er in de wereld niet. We kennen wel o.a. Four Corners in de USA, waar 4 staten elkaar raken, we kennen Jungholz in Duitsland/Oostenrijk en dit punt.
Een eerste inventarisatie
Enclave N3 is kleinste counterenclave ter wereld, met een oppervlakte van 2.863 m2 en een omtrek van 218 mtr.
De enclave is vooral bekend van de vestiging van drankehandel 'De Biergrens'.
De foto's binnen zijn gemaakt met toestemmming van de eigenaar.
Het bedrijf kent 2 adressen en ook 2 telefoonnummers.
De grens loopt dwars door de winkel en is op de vloer duidelijk aangegeven. Tot 2002 stond er dan ook een kassa voor Belgische franken en een kassa voor Nederlandse florijnen (gulden).
Enclave N8 is de enige Nederlandse exclave die niet in een Belgische enclave ligt (een zgn. counterenclave). N8 ligt, vanuit Nederland gezien, over de land(hoofd)grens met België, volledig in België.
Het is deels natuurgebied en deels wordt het bebouwd. In 2024 wordt er maïs op verbouwd.
Vanaf Zondereigen 101 wandel je makkelijk naar enclave N8. Het wandelpad loopt er deels langs.
Nederland (geen enclave)
Gorpereind
Aan het Gorpereind t.h.v. de 'Eikelenbosch', liggen in een halve kom de huisnummers 1 - 9.
Twee leuke ontdekkingen.
↑
Boven: Gorpeind 3
Links: Gorpeind 1 (achterpoort)
←
Enclave H1 is de grootste Baarlese enclave. Meer dan 79% van de Belgische bevolking woont in enclave H1.
Enclave H1 is de enige enclave ter wereld waarin zich meer dan 1 counterneclave bevind, ergo 6 van de 7 Nederlandse counterenclaves bevinden zich in enclave H1.
Enclave H2:
In het geheel van enclaves zijn er slechts 2 enclaves die een punt delen. Twee Nederlandse delen liggen aan de andere zijden van de punt. Ter wereld zijn er maar 2 van deze punten. Het andere ligt op Mt. Sorgschrofen bij de Oostenrijkse enclave in Duitsland, Jungholz.
Het is feitelijk onmogelijk om van het ene gebied het andere te bereiken, zonder deze punt te passeren.
Hoewel geen qauadripoint van 4 landen, wel een quadripoint van 2 landen, met 4 verschillende gebieden. Een quadripunt van 4 landen bestond tot ± 1920 te Vaals (Nl).
Enclave H7 is de kleinste enclave ter wereld. Je vind deze ook als mostpoints in mijn 'mostpoints' overzicht.
Met slechts 2.469 m2 en een omtrek van 214 meter, mag ze er zijn!
De enclave meet 1,5 huis en een deel van de tuinen.
WO II
Rond WO II wordt het huis door Nederlandse militairen bezet. Zij hebben echter geen besef van het grensveloop en de souvereiniteit en autonomiteit van de grenslanden.
Het Belgisch gerecht bemoeit zich ermee en na verplaatsing van burelen en bedden, mogen de Nederlandse soldaten wel in België slapen, maar er niet werken.
Een opmerkelijke enclave, in de volksmond 'Niemandsland' genoemd en betwist tot 1995, toen het aan België is toebedeeld.
H22 is wereldwijd de op 1 na kleinste enclave (2.632 m2) en kent wereldwijd de kleinste omtrek, nl. 209 mtr. De kleinste enclave ter wereld is H7 (2.469 m2), omtrek 214 mtr.
H22 is lopend bereikbaar via de 'Oude Strumpt', wandelroute 80. Het wandelpad erheen is vrij toegankelijk. T.h.v. H22 moet echter van het wandelpad worden afgeweken.
Nog altijd 'Niemandsland' in Google.
Nederland heeft een groot gedeelte van haar grond teruggegeven aan de natuur. Hiervoor is het overbemeste land afgegraven, wat goed te zien; H22 ligt aanzienlijk hoger.
In maart 2024 waren paden nog behoorlijk nat. Volgens een lokale agrariër is dat daar eigenlijk altijd het geval. Met kaplaarzen was het goed te doen.
Oude Strumpt
Op de terugweg van H22 rijd je waarschijnlijk over 'de Oude Strumpt'. Kies t.h.v. nr. 21 voor rechtsaf en je gaat via een 'dirt road' over de hoofdgrens.
Nergens is hier deze hoofdgrens aangegeven.
Baarledag
Nederlandse grenspalengroep
24 juni 2024
Het verslag van deze dag volgt de afgelegde route, niet de mogelijke volgorde van de enclaves.
Enclave H9
Drukkerij de Jong
Enclave N4
Q-lite
Enclave H 1
Gemeentehuis Baarle Hertog
Op 24 juni 2024 krijgen we als leden van de Nederlandse grenspalengroep de gelegenheid nader met Baarle kennis te maken.
O.l.v. stadsgids Herman, lopen we de nodige kilometers, horen we de mooiste verhalen en zijn er enkele kersen op de taart, zoals een bezoek aan het gemeentehuis van Baarle Hertog, een bezoek aan enclave H9, midden in het bedrijfspand van 'Drukkerij de Jong' en enclave N4 in het bedrijfspand van 'Q-lite'.
Enclave H1
Overzicht van de en- en exclaven H1 - H16 en N1 - N7.
De overige en- en exclaven H17 - H22 en N8 liggen buiten het centrum van Baarle.
Gemeentehuis
Baarle Hertog (Be)
Het gemeentehuis van Baarle Hertog is op de grens gebouwd. Het is het enige gemeentehuis ter wereld dat in 2 landen staat.
De grens splitst de raadszaal. Stemmen voor gemeenteraadsbeslissingen mogen in beide landen worden uitgebracht.
Het tekenen van akten moet aan Belgische zijde worden gedaan op straffen van niet rechtsgeldig zijn.
Enclave H7
De kleinste counterneclave ter wereld
Femisbank
en grenslijkzaak
Aan het Hoogbraak komen we aan een grensscheiding van enclave H1 en Nederland, waarover veel is gesproken en geschreven en o.a. overheden de nodige kopzorgen heeft opgeleverd.
Als eerste spraakmaker is hier, bovenop de grens, ooit de Femisbank gebouwd met een ingang in het ene land en de kluis in het andere land. Beide justities konden nooit ingrijpen toen (gedacht werd dat) de bank werd gebruikt voor witwaspraktijken.
Verder blijkt 1 zijde van de kluisjes niet echt te zijn. Met de sleutel in een geheime slot, opent zich een 'onzichtbare' deur en is er nog een kluis dieper in de kelder.
Dan is in die ruimte er nog een verborgen 'knop' waarmee zich weer een geheime deur opent en je nog weer dieper de kelder in kunt. Hier verplaats je je dan ook nog eens van Nederland naar België.
↑ Klik op de foto om de bank ↑ binnen te gaan.
Het pand is later verkocht. Van de nieuwe eigenaar ontbrak opeens ieder spoor van zijn vrouw.
Na zo'n 10 maanden na de vermissing vond een inval plaats. Belgische en Nederlandse justitie hadden dit goed voorbereid zodat altijd een juist bevoegde, plaatsen betrad en zoekingen deed.
In de kinderspeelkamer werd in een kist een kliko gevonden, waarin het stoffelijk overschot van de vrouw werd aangetroffen.
Berekeningen toonden aan dat het grootste gedeelte van het stoffelijk overschot op Nederlands grondgebied lag, waardoor de rechtbank in Breda competent werd verklaard.
Klik op de foto →
voor meer info over de moord
← Het pand anno 2024
Chaamseweg 1 en 10
Nieuwe metingen en grensvaststelling zorgt voor de situatie dat de voordeur van het linker huis in Nederland komt en de voordeur is bepalend in welk land het huis staat en je woont.
E.e.a. betekent dat de bewoonster van 92 moet emigreren van België naar Nederland.
Een handige oplossing voorkomt dit.
Zie je de oplossing?
Enclave H9
De Belgische Enclave H9 bevindt zich midden in het bedrijfspand van Koninklijke Drukkerij Em. de Jong. Dit familiebedrijf werd opgericht in 1906.
De enclave-oppervlakte van 4.005 m² doorkruist diverse afdelingen en de personeelsgang. De grens is inpandig gemarkeerd met de kleuren van de Belgische en Nederlandse vlag.
Enclave H16
H16 is een grillig gevormde enclave die zich tussen de buurtschappen Oordeel en Nijhoven bevindt. Het westelijke deel ervan is een smalle, langwerpige rechthoek die tot aan de Visweg reikt.
Veel kaarten, waaronder Google Maps, gaan hier in de fout. Het huis met het adres Visweg 1 in Baarle-Hertog en de daarachter liggende smalle loods liggen volledig in de Belgische enclave. Het grasveld, de oprit en de andere bijgebouwen liggen in Nederland.
↑ Mooi werk van Martijn! ↑
Enclave H3 en H4
De rechthoekige enclave H3 bestaat uit akkerland met daarop een schuur waar de enclavegrens doorheen loopt. Die is goed zichtbaar vanop de Visweg. De schuurpoort en het laagste deel van het wolfseind (het afgeschuinde uiteinde van de nok) bevinden zich op Nederlands grondgebied, dus buiten de Belgische enclave. De rest van de schuur staat in de enclave. In het westen nadert H3 de moederenclave H1 tot op 7,09 meter!
H4 is een grillig gevormde enclave met twee driehoekige akkers in het noordwesten, een gedeelte van de Visweg en een trapeziumachtig perceel ten oosten van de weg. De enclave is bewoond. Er staan twee huizen: Visweg 2 en Visweg 3, beide in Baarle-Hertog. De eerste bebouwing in de enclave H4 dateert volgens topografische kaarten uit 1967.
Enclave H2:
Ook nu bezoeken we het quadripoint, waarvan er maar 2 in de wereld zijn, die zo'n punt met landen delen. In de USA is er dan nog het 4-corners. Daar delen 4 staten 1 punt.
Het andere quadripoint is bij Jungholz op de Mt. Sorgschrofen. Jungholz is een Oostenrijkse enclave in Duitsland.
Klik voor mijn reisverslag daar.
Enclave N6:
Gierlestraat
N6 is een quasi-rechthoekige Nederlandse contra-enclave (een enclave in een enclave). Zij ligt in het zuiden van de Belgische enclave H1 en bestaat grotendeels uit landbouwgronden. Er zijn ook twee huizen: Gierlestraat 22A en 22B in Baarle-Nassau.
Enclave N4:
Q-Lite
N4 is een quasi-rechthoekige Nederlandse contra-enclave (een enclave in een enclave). Zij ligt in de Belgische enclave H1, tussen de Wiekenweg en het Mulderpad.
N4 bestaat uit een parkeerterrein, twee grasvelden (gedeeltelijk), een hoek van de hoofdvestiging van de firma Q-Lite en een deel van de verharding eromheen.
Enclave N5:
Goossens
N5 is een Nederlandse contra-enclave (een enclave in een enclave). Zij ligt in het zuiden van H1, de Belgische hoofdenclave. N5 en N3 liggen als contra-enclaves het dichtst bij elkaar. De afstand tussen beide bedraagt slechts 18,06 meter. N5 is de Nederlandse enclave met het grootste aantal inwoners (25). En van alle Nederlandse enclaves ligt zij het verst van het moederland verwijderd, namelijk 246,50 meter.
Detail bij Goossens:
Tijdens Corona mochten er in een periode in België enkel winkels open die eerste levensbehoeften verkochten (essentiële producten).
Fa. Goosens had haar ingang in België maar heeft in de Karel van Steenlaan, net binnen de enclave N5 en deur laten inzagen, zodat klanten via Nederland wel naar binnen konden.
Enclave N3:
N3 is de allerkleinste counterenclave (enclave in een enclave) ter wereld. De Ferrariskaart van omstreeks 1775 geeft haar correct weer.
De enclavegrens doorkruist drankenhandel ‘De Biergrens’, wat de mogelijkheid biedt om grensoverschrijdend onder één dak te winkelen. Tegen de voorgevel en binnenin de winkel is die grenslijn in de nationale kleuren aangeduid. Talloze foto’s zijn hier gemaakt. Volgens buitenlandse kranten, magazines, websites en tv-documentaires is een bezoek aan De Biergrens een absolute vereiste. De zaak heeft zowel een Nederlands als een Belgisch adres en telefoonnummer. Vóór de komst van de euro waren er zelfs twee kassa’s: één voor de Nederlandse guldens en één voor de Belgische franken.
De Biergrens:
Ik was hier al eerder. KLIK voor die impressie.
De Biergrens kenmerkt zich door meer dan vriendelijk en meewerkend personeel. Respecteer hen in je foto's en je krijgt iedere medewerking. Zo krijg je er mooie gesprekken, koop je er een 'bak' overheerlijke 'Smokkelaar' bier, dat als logo de grenspaal heeft en krijg je de tip of je hebt gezien dat de buiten(grens)gevel geheel is aangepast (die had ik eigenlijk gemist).
Bij zo een vriendelijkheid koop je echt, meer dan graag - een 2e 'bak' Smokkelaar ;).
Enclave N2:
N2 is een Nederlandse counterenclave (een enclave in een enclave). Er staan acht woningen en twee handelspanden.
De Nederlandse gemeente Baarle-Nassau telt acht enclaves, waarvan maar liefst zeven counterenclaves. In heel de wereld zijn er slechts acht: zeven in Baarle en één counterenclave van de Verenigde Arabische Emiraten die volledig door een enclave van Oman is omringd!
De Nederlandse enclaves zijn samen iets meer dan vijftien hectare groot, de Belgische bijna 234,5 hectare. In de Nederlandse enclaves wonen begin 2017 69 personen of circa 1% van de bevolking van Baarle-Nassau. In 2016 wonen in alle Belgische enclaves samen 2.251 personen. Dat is meer dan 83% van de bevolking van Baarle-Hertog.
In het Nederlandse Baarle-Nassau heeft 2,6 % van de bevolking de Belgische identiteit. In het Belgische Baarle-Hertog is 45,6% van de inwoners Nederlands!
© Op alle foto's rust het auteursrecht.
Vraag s.v.p. vooraf om toestemming als je foto's gebruiken wilt.©
